در چند سال اخير عمان به عنوان يك كانال ديپلماتيك بين ايران و امريكا نقش غيرقابل انكاري داشته است. آزادي ملوانان انگليسي و كوهنوردان امريكايي از ايران و اخيرا آزادي شبنم ميرقلي‌خان از زندان امريكا، از جمله عرصه‌هاي مانوردهي ديپلماتيك مسقط به شمار مي‌رود. اما اكنون به نظر مي‌رسد نقشي واضح‌تر براي عمان در نظر گرفته شده و آن كمك به شكستن حصاري است كه در سه دهه گذشته در روابط ايران و امريكا ايجاد شده است.

روابط ايران و عمان، آن‌گونه كه محمود احمدي‌نژاد، رييس جمهور مي‌گويد، بايد به الگويي براي ديگر كشور‌هاي منطقه تبديل شود چرا كه در بين شيخ نشين‌هاي حوزه خليج فارس، عمان در زمره معدود كشور‌هايي قرار دارد كه كمترين تنش‌ها را با ايران داشته است. اما اين تنها مقامات ايراني نيستند كه به الگوي روابط تهران و مسقط اشاره مي‌كنند بلكه سخنگوي وزارت امور خارجه امريكا نيز بر اين باور است كه سياست خارجي مسقط بسيار هوشمندانه است و بايد الگويي براي كل منطقه باشد. شايد با درك همين ويژگي منحصر به فرد در روابط ايران با يك كشور عربي دوست امريكاست كه كاخ سفيد در ساليان اخير از كانال ارتباطي مسقط براي حل برخي مشكلات با تهران استفاده مي‌كند و سخنگوي وزارت امور خارجه امريكا نيز به اين نتيجه رسيده كه عمان مي‌تواند ميانجي بهبود روابط ايران و ايالات متحده باشد.

روزنامه تايمز عمان، به نقل از آرون اسنيپ، سخنگوي وزارت امور خارجه امريكا در امور خاور نزديك مي‌نويسد، ايالات متحده شايد بتواند با كمك شركايي مانند سلطان عمان، حصار حاكم بر روابط با ايران را بشكند. البته به گفته وي هنوز طرح مشخصي در اين زمينه وجود ندارد اما عمان مي‌تواند يك شريك ارزشمند در پل زدن بر اختلافات ايران و امريكا باشد. وي همچنين اين نكته را خاطرنشان كرد، در صورتي كه شانسي براي مذاكره در آينده با ايران وجود داشته باشد، امريكا بسيار خرسند مي‌شود كه اين روند از طريق عمان دنبال شود.

موضوع مذاكره مستقيم ايران و امريكا كه چند هفته مانده به انتخابات رياست‌جمهوري 6 نوامبر امريكا در روزنامه نيويورك تايمز مطرح شده، واكنش‌هاي مثبت و منفي متعددي به همراه داشت اما تهران و واشنگتن يك نقطه اشتراك داشتند و آن اين بود، توافقي براي مذاكره مستقيم انجام نشده است. اين در حالي است كه تا مدت‌ها پس از انتشار اين گزارش، اخباري درباره ملاقات‌هاي پشت پرده مقامات ايراني و امريكايي در برخي كشورهاي حوزه خليج فارس مطرح مي‌شد، كه اغلب آنها از جانب تهران تكذيب شد.

هرچند باراك اوباما، رييس‌جمهور امريكا اصل توافق بر سر مذاكره مستقيم با ايران را رد كرد، اما در نخستين كنفرانس خبري خود پس از پيروزي در انتخابات از تمايل به گفت‌وگوي رو در رو با ايران سخن گفت؛ موضوعي كه چندي بعد مورد تاكيد هيلاري كلينتون، وزير امور خارجه نيز قرار گرفت. اما اعلام آمادگي‌هاي مكرر واشنگتن براي مذاكره با تهران، پاسخ روشني از سوي تهران به همراه نداشت. شماري از مقامات جمهوري اسلامي در نكوهش مذاكره با امريكا سخن گفته و آن را مشروط به تغيير رفتار و معذرت خواهي امريكا بابت رفتار گذشته‌اش كردند. برخي مانند علي‌اكبر صالحي، وزير امور خارجه نيز با اشاره به مذاكراتي كه در گذشته با امريكا بر سر عراق و افغانستان در جريان بود، تاكيد كردند تصميم‌گيري درباره مذاكره با امريكا بر عهده رهبري است.

اينك با وجود پالس‌هاي مبهمي كه از تهران ارسال مي‌شود، به نظر مي‌رسد امريكا قصد دارد با وضوح بيشتر حتي ميانجي مذاكره با ايران را نيز به طور علني معرفي كند. اسنيپ با اشاره به اينكه امريكا خواستار روابط بهتر با ايران است، مي‌گويد، در حال حاضر بي‌اعتمادي‌هاي زيادي بين دو كشور وجود دارد و اين براي هر دو بهتر خواهد بود كه بتوانند بي‌اعتمادي‌ها را از بين ببرند. وي كه در يك كنفرانس خبري در سفارت امريكا در مسقط سخن مي‌گفت، بر نقش عمان به عنوان شريك قابل اعتماد امريكا تاكيد كرد و گفت: روابط عمان با ايران بسيار خوب است و كانال عمان براي امريكا بسيار اهميت دارد.



ميانجي آزادي زندانيان

گزارش‌ها حاكي از آن است كه در يك دهه اخير، عمان دست‌كم در سه مورد نقش محوري در حل مجادله‌هاي ايران و امريكا داشته است. خبرگزاري فرانسه سال گذشته به نقل از اسناد ويكي ليكس گزارش داد، پادشاه عمان در آزادي ملوانان انگليسي در ايران در سال 2007 نقش داشته است. دولت ايران در فروردين 1386، 15 ملوان نظامي انگليسي را به اتهام ورود غيرمجاز به آب‌هاي ايران بازداشت كرد. اين ملوانان 14 روز بعد در حالي كه لباس‌هايي نو و متحدالشكل بر تن داشتند و بسته‌هايي شامل هداياي رياست‌جمهوري در دست‌شان بود، آزاد شدند. گفته مي‌شود سلطان قابوس، پادشاه عمان نقش مهمي در ميانجيگري بين تهران و واشنگتن ايفا كرده زمينه‌ساز آزادي ملوانان انگليسي شده است.

از سوي ديگر دو سال قبل، سلطان قابوس در آزادي سه شهروند امريكايي بازداشت‌شده در ايران، اقدام به ميانجيگري كرده بود. سلطان قابوس همچنين وثيقه 5/1 ميليارد توماني اين شهروندان امريكايي متهم به جاسوسي را نيز پرداخت كرد و براي بازگرداندن آنها از ايران يك هواپيماي اختصاصي به تهران فرستاد.

در مردادماه سال جاري نيز يك سخنگوي وزارت امور خارجه عمان از دولت امريكا براي آزادي شهرزاد ميرقلي‌خان «به دلايل بشردوستانه و پيرو تلاش‌هاي عمان» تشكر كرد. ميرقلي‌خان در سال 2007 به اتهام دست داشتن در صادرات سلاح به ايران درامريكا زنداني شد و ميانجيگري عمان به آزادي وي در مردادماه سال جاري كمك زيادي كرد. شهرزاد در جمع اعضاي خانواده‌اش در فرودگاه مسقط از سلطان بن قابوس براي ميانجيگري در زمينه آزادي‌اش تشكر كرد.



عمان در نقش حافظ اما در تابستان سال جاري بر روابط حسنه تهران و مسقط مهر تاييد ديگري زده شد. علي‌اكبر صالحي، وزير امور خارجه ايران اعلام كرد با توجه به تعطيلي سفارت ايران در لندن، از اين پس عمان حافظ منافع ايران در انگيس خواهد بود. به دنبال حمله گروهي از معترضان به سفارت انگليس در تهران در پاييز سال گذشته، انگليس نيز به ديپلمات‌هاي ايراني فرصتي 48 ساعته داد تا خاك اين كشور را ترك كنند. به اين ترتيب تا چند ماه سرنوشت روابط ديپلماتيك تهران و لندن مشخص نبود تا اينكه عمان به عنوان حافظ منافع ايران و سوئد به عنوان حافظ منافع انگليس معرفي شد.

اين در حالي است كه معمولا نقش حافظ منافع به كشوري واگذار مي‌شود كه روابطي خوب با دو طرف داشته باشد. همان‌گونه كه درباره ايران و امريكا، در سه دهه گذشته سويس حافظ منافع امريكا در ايران به شمار مي‌رود.